Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji pracuje nad rozporządzeniem w sprawie sposobu przygotowania obiektu zbiorowej ochrony do użycia. Dokument będzie stanowił fundament prawny dla działań administracyjnych, technicznych i logistycznych związanych z uruchamianiem i utrzymywaniem takich obiektów.
W dobie współczesnych zagrożeń, zarówno tych wynikających z działań człowieka (ataki terrorystyczne, wojna), jak i zdarzeń naturalnych (klęski żywiołowe), zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywilnej staje się priorytetem każdego państwa. W Polsce jednym z kluczowych elementów systemu ochrony ludności są obiekty zbiorowej ochrony, które mogą pełnić funkcję tymczasowego schronienia w sytuacjach kryzysowych.
Czym jest obiekt zbiorowej ochrony?
Zgodnie z definicją zawartą w przepisach obiekt zbiorowej ochrony to budowla lub pomieszczenie przeznaczone do przebywania ludności w czasie zagrożenia. Mogą to być zarówno specjalnie zaprojektowane konstrukcje podziemne (np. schrony), jak i zaadaptowane pomieszczenia w istniejących już budynkach – np. piwnice szkół, garaże podziemne czy hale sportowe.
Ich zadaniem jest zabezpieczenie ludności przed skutkami zagrożeń, takimi jak uderzenia kinetyczne, skażenia chemiczne lub biologiczne, promieniowanie jonizujące czy ekstremalne warunki atmosferyczne.
W ostatnich latach rośnie świadomość potrzeby rozwijania systemów ochrony ludności i obrony cywilnej. Wpływ na to miała przede wszystkim wojna w Ukrainie, która uświadomiła społeczeństwom europejskim, że zagrożenia militarne nie są jedynie teoretyczne. W odpowiedzi na to MSWiA przygotowało szereg aktów wykonawczych do ustawy o ochronie ludności oraz stanie klęski żywiołowej. Jednym z nich jest właśnie rozporządzenie w sprawie sposobu przygotowania obiektu zbiorowej ochrony do użycia, które kompleksowo reguluje wymagania wobec tego typu infrastruktury.
Rozporządzenie określa kogo dotyczą nowe przepisy, jakie są wymogi funkcjonalne i techniczne obiektu oraz zasady jego przygotowania i wyposażenia. W rozporządzeniu są również zapisy o tym, jak powinna być prowadzona dokumentacja i przeglądy obiektów oraz jaki jest tryb ich aktywacji, czyli działania w sytuacji zagrożenia.
Kto odpowiada za przygotowanie obiektu?
Za przygotowanie obiektów zbiorowej ochrony odpowiadają jednostki samorządu terytorialnego oraz właściciele i zarządcy budynków, które zostały wskazane jako możliwe do adaptacji. W niektórych przypadkach obowiązek ten może dotyczyć również instytucji publicznych lub prywatnych przedsiębiorstw – zwłaszcza jeśli są właścicielami dużych nieruchomości użyteczności publicznej.
Organy administracji rządowej i samorządowej są zobowiązane do identyfikacji i inwentaryzacji potencjalnych obiektów, opracowania planu ich adaptacji, przeprowadzenia prac dostosowawczych, wyposażenia obiektu w niezbędne środki techniczne oraz utrzymania gotowości i aktualizacji dokumentacji.
Wymogi techniczne i funkcjonalne
Rozporządzenie szczegółowo określa, jakie warunki musi spełniać obiekt zbiorowej ochrony. Do najważniejszych wymogów należą jego konstrukcja i odporność oraz powierzchnia i pojemność. Obiekt powinien być wykonany z trwałych materiałów budowlanych (np. żelbeton, cegła, beton), aby zapewniać odpowiednią ochronę przed czynnikami zewnętrznymi – np. wybuchem, falą uderzeniową, promieniowaniem. Powinien zapewniać możliwość przebywania w nim osób przez minimum 72 godziny.
W związku z tym musi posiadać system wentylacji z filtracją powietrza oraz oświetlenie awaryjne i źródła zasilania (agregaty prądotwórcze, akumulatory). Należy go wyposażyć w toalety chemiczne lub system kanalizacji. Ważna jest również komunikacja i ewakuacja, czyli dostęp do środków łączności (radiotelefon, telefon satelitarny) oraz wyznaczone i oznaczone drogi ewakuacyjne, a także instrukcje postępowania w razie zagrożenia. Obiekt musi być łatwo dostępny – zarówno pieszo, jak i dla służb ratowniczych i odpowiednio oznaczony (znaki ochrony cywilnej, tablice informacyjne). Wskazany jest także montaż systemu identyfikacji wizualnej i dźwiękowej.
Obiekty zbiorowej ochrony powinny zostać również odpowiednio wyposażone. Niezbędny jest zapas wody pitnej (minimum 3 litry/osoba/dzień) oraz zapas żywności (preferowane racje suche). W wyposażeniu powinny się znaleźć również środki ochrony osobistej. W tym wpisie skupimy się trochę bardziej właśnie na tym niezbędnym elemencie bezpieczeństwa.
Środki ochrony osobistej
Jednym z kluczowych aspektów wyposażenia obiektów zbiorowej ochrony, który zyskuje na znaczeniu w kontekście współczesnych zagrożeń (np. skażenia chemiczne, promieniowanie, zakażenia biologiczne), jest zapewnienie środków ochrony indywidualnej (SOI) dla osób przebywających w schronieniu. Projekt rozporządzenie MSWiA mówi o obowiązku wyposażenia obiektów w podstawowy zestaw środków ochrony osobistej, który ma umożliwić czasowe przebywanie w strefie zagrożenia lub przemieszczanie się w warunkach podwyższonego ryzyka.
Do najważniejszych elementów tego wyposażenia należą:
Maski ochronne z filtrami
-
Maski przeciwgazowe klasy FFP3 lub najlepiej pełnotwarzowe maski z filtropochłaniaczami klasy ABEK-P3, które chronią przed skażeniami chemicznymi i biologicznymi.
-
Specjalne kaptury ochronne z pochłaniaczem lub maski dopasowane do wieku dla dzieci.
-
Należy zapewnić zapas filtrów wymiennych, uwzględniając 72-godzinny czas przebywania w obiekcie.
Kombinezony ochronne
-
Kombinezony jednorazowe typu III lub IV (chroniące przed cząstkami stałymi i cieczami chemicznymi).
-
Kombinezony powinny być dostępne w różnych rozmiarach (w tym dziecięcych), szczelnie zapakowane i oznakowane datą ważności.
Rękawice ochronne
-
Rękawice nitrylowe lub butylowe — odporne na działanie chemikaliów.
-
Co najmniej jedna para na osobę na każde 24 godziny.
Ochrona dróg oddechowych i oczu
-
Oprócz masek – zestawy gogli ochronnych lub osłon twarzy (przeciwko aerozolom, cieczom i pyłom).
-
W przypadku osób z okularami korekcyjnymi – gogle powinny być kompatybilne z ich użyciem.
Obuwie ochronne
-
Ochraniacze na buty lub wodoodporne kalosze do użytku w strefie skażonej.
-
Dla personelu – specjalistyczne buty antypoślizgowe i antystatyczne.
Środki dezynfekujące i higieniczne
-
Płyny do dezynfekcji rąk.
-
Środki do dezynfekcji powierzchni i narzędzi.
-
Chusteczki dezynfekujące, ręczniki papierowe, mydło w płynie.
Apteczki indywidualne i zestawy medyczne
-
Każdy obiekt powinien zawierać:
-
zestaw indywidualnych apteczek (plastry, opaski uciskowe, środki przeciwbólowe, środki na oparzenia i zatrucia),
-
zapas masek chirurgicznych i rękawic jednorazowych dla personelu medycznego,
-
zestawy do płukania oczu (np. płyny NaCl),
-
środki do tamowania krwotoków (opatrunki hemostatyczne),
-
pulsoksymetry, ciśnieniomierze, termometry bezdotykowe.
-
Zestawy ewakuacyjne
-
Plecaki lub torby z podstawowym wyposażeniem dla szybkiej ewakuacji (koc termiczny, latarka, woda, środki ochronne).
-
Minimum jeden zestaw na rodzinę lub grupę 4–5 osób.
Środki ochrony radiacyjnej (dla obiektów w pobliżu infrastruktury jądrowej)
-
Osłony jodowe (tabletki z jodkiem potasu) – wydawane zgodnie z planem ewakuacyjnym.
-
Dozymetry indywidualne lub zbiorcze (dla personelu technicznego).
-
Środki osłony biologicznej (np. zasłony ołowiane, jeśli są wymagane przez plan ochrony).
Przeglądy i utrzymanie gotowości
Przepisy rozporządzenia nakładają obowiązek cyklicznych przeglądów technicznych i aktualizacji dokumentacji. Należy przeprowadzać kontrole wyposażenia, stanu technicznego i dostępności obiektu oraz prowadzić księgę obiektu zbiorowej ochrony, zawierającą dane o pojemności, wyposażeniu, przeglądach, personelu odpowiedzialnym za przygotowanie i obsługę. Rozporządzenie precyzuje również, jakie działania należy podjąć w przypadku konieczności uruchomienia obiektu. Procedura obejmuje decyzję o aktywacji wydaną przez właściwy organ, sposób powiadomienia ludności, udzielanie dostępu do obiektu oraz obsługę przez wyznaczony personel, a także zarządzenie logistyką. Przepisy mówią również o procedurze ewakuacji oraz dezaktywacji obiektu po ustaniu zagrożenia.
Koszty związane z przygotowaniem obiektów zbiorowej ochrony mają być pokrywane z budżetów samorządów terytorialnych, dotacji celowych z budżetu państwa, środków europejskich (np. w ramach projektów związanych z ochroną infrastruktury krytycznej), czy z funduszy rezerwowych i kryzysowych. W przypadku dużych miast, które posiadają własne służby kryzysowe i techniczne, adaptacja budynków może być prowadzona przez miejskie jednostki organizacyjne. W mniejszych gminach wsparcie może zapewnić wojewoda lub jednostki PSP.
Niezwykle ważna jest też edukacja i podnoszenie świadomości społecznej. Nawet najlepiej wyposażony obiekt nie spełni swojej roli, jeśli mieszkańcy nie będą wiedzieli, gdzie się znajduje i jak z niego korzystać. Dlatego mają być prowadzone kampanie informacyjne i organizowane ćwiczenia z udziałem mieszkańców. Możemy się też spodziewać publikacji map i instrukcji lokalnych punktów ochrony oraz wdrażania programów edukacyjnych w szkołach.
Rozporządzenie MSWiA w sprawie sposobu przygotowania obiektu zbiorowej ochrony do użycia to dokument o fundamentalnym znaczeniu dla bezpieczeństwa obywateli. Wprowadza konkretne standardy i procedury, które mają zapewnić, że w sytuacjach kryzysowych społeczeństwo będzie mogło liczyć na realną, sprawdzoną i bezpieczną formę schronienia.
Choć jego wdrożenie stanowi duże wyzwanie, zarówno organizacyjne, jak i finansowe, to jednak stanowi niezbędny element budowy nowoczesnego, odpornego na zagrożenia państwa.
Obyśmy nigdy nie musieli z tych obiektów korzystać. Ale jeśli zajdzie taka potrzeba – muszą być gotowe.